4. فرایند بازنگری ISO 9001:2026 و جدول زمانی رسمی
مروری بر مراحل توسعه استاندارد ISO ایجاد یا بازنگری یک استاندارد ISO فرآیندی رسمی و چند مرحلهای است که برای اطمینان از کیفیت، ارتباط و اجماع جهانی طراحی شده است:
- PWI (Preliminary Work Item – آیتم کاری مقدماتی): مرحله اولیه شامل پروژههایی است که برای آینده در نظر گرفته شدهاند اما هنوز برای توسعه فوری آماده نیستند.
- NP (New Work Item Proposal – پیشنهاد آیتم کاری جدید): یک نهاد عضو، پیشنهادی برای یک استاندارد جدید ارائه میدهد. ISO ارتباط و امکانسنجی پیشنهاد را ارزیابی میکند.
- WD (Working Draft – پیشنویس کاری): یک گروه کاری پیشنویس اولیهای را تهیه میکند. این پیشنویس مورد بحث و اصلاح قرار میگیرد.
- CD (Committee Draft – پیشنویس کمیته): پیشنویس توسط کمیته فنی مربوطه بررسی میشود. نهادهای عضو نظرات و پیشنهادات خود را ارائه میدهند. برای ISO 9001، گزارش شده است که پس از عدم بلوغ کافی پیشنویس کمیته اول (CD1)، پیشنویس کمیته دوم (CD2) در حال آمادهسازی است.
- DIS (Draft International Standard – پیشنویس استاندارد بینالمللی): پیشنویس بازنگریشده برای رأیگیری رسمی بین تمام اعضای ISO توزیع میشود. برای ادامه، حداقل 75% تأیید لازم است. این مرحله برای دریافت نظرات عمومی بسیار مهم است.
- FDIS (Final Draft International Standard – پیشنویس نهایی استاندارد بینالمللی): پیشنویس نهایی برای رأیگیری نهایی ارائه میشود. حداقل دو سوم تأیید از سوی نهادهای عضو لازم است.
- IS (International Standard – استاندارد بینالمللی): پس از تأیید، استاندارد به عنوان یک استاندارد رسمی ISO منتشر میشود و برای پذیرش و اجرای جهانی در دسترس قرار میگیرد.
نقش کمیتههای فنی (TCs)، کمیتههای فرعی (SCs) و گروههای کاری (WGs) در این فرایند حیاتی است. به طور خاص، ISO/TC 176 و کمیته فرعی آن SC 2 (مسئول سیستمهای کیفیت) و گروه کاری WG 29 (موظف به بازنگری ISO 9001) نقش اصلی را ایفا میکنند. رویکرد مبتنی بر اجماع و آستانههای رأیگیری (مانند اکثریت دو سوم برای تأیید DIS/FDIS) از ویژگیهای این فرایند است.
وضعیت فعلی و جدول زمانی پیشبینیشده برای ISO 9001:2026 فرایند بازنگری ISO 9001 به طور فعال در حال انجام است.
- پیشنویس کمیته (CD): یک پیشنویس کاری در دسامبر 2023 تهیه شد. پیشنویس کمیته اول (CD1) به اندازه کافی بالغ تشخیص داده نشد و منجر به تهیه پیشنویس کمیته دوم (CD2) گردید.
- پیشنویس استاندارد بینالمللی (DIS): انتظار میرود در اواسط سال 2025 یا به طور خاص در ژوئن 2025 منتشر شود.
- پیشنویس نهایی استاندارد بینالمللی (FDIS): پیشبینی میشود در مه-ژوئن 2026 در دسترس قرار گیرد.
- انتشار نهایی ISO 9001:2026: انتظار میرود در سپتامبر 2026 منتشر شود. برخی منابع به «نیمه دوم 2026» یا «اواخر 2026» اشاره کردهاند.
فرایند بازنگری ساختاریافته و چند مرحلهای، هرچند طولانی، برای اطمینان از ارتباط جهانی و پذیرش گسترده طراحی شده است. حلقههای بازخورد در مراحل CD، DIS و FDIS برای اصلاح استاندارد به منظور پاسخگویی به نیازهای متنوع ذینفعان حیاتی هستند. استانداردهای ISO با هدف کاربرد جهانی در صنایع، فرهنگها و اندازههای سازمانی مختلف تدوین میشوند. یک فرایند چندمرحلهای (WD، CD، DIS، FDIS) امکان توسعه تکراری و مشاوره گسترده را فراهم میکند. هر مرحله (به عنوان مثال، CD برای بررسی کمیته فنی، DIS برای رأیگیری و اظهار نظر تمام نهادهای عضو ISO) فرصتی برای شناسایی و رسیدگی به مسائل بالقوه، ابهامات یا حوزههای اختلاف نظر فراهم میکند. الزام به اجماع قابل توجه (به عنوان مثال، اکثریت دو سوم برای تأیید DIS/FDIS طبق) تضمین میکند که استاندارد نهایی به طور گسترده پذیرفته شود. بنابراین، در حالی که جدول زمانی ممکن است طولانی به نظر برسد، نشاندهنده تلاش عمدی برای ایجاد یک استاندارد قوی، عملی و هماهنگ در سطح جهانی است که به ویژه برای یک استاندارد پرچمدار مانند ISO 9001 اهمیت دارد. چالشهای مواجه شده در مراحل اولیه پیشنویس این کنترل کیفیت دقیق را برجسته میکند.
جدول 2: جدول زمانی بازنگری ISO 9001:2026 – نقاط عطف کلیدی
مرحله | تاریخ/دوره مورد انتظار | شرح مختصر فعالیت |
---|---|---|
پیشنویس کاری (WD) / پیشنویس کمیته اول (CD1) | دسامبر 2023 | تهیه پیشنویس اولیه توسط WG29 و بررسی توسط اعضای SC2. |
بازنگری CD1 و تهیه پیشنویس کمیته دوم (CD2) | از دسامبر 2023 تا اوایل 2025 | به دلیل عدم بلوغ کافی CD1، تهیه و بررسی CD2 انجام خواهد شد. |
انتشار پیشنویس استاندارد بینالمللی (DIS) | ژوئن 2025 (اواسط 2025) | توزیع پیشنویس برای رأیگیری و اظهار نظر تمامی نهادهای عضو ISO. |
دوره اظهار نظر و رأیگیری DIS | 3-4 ماه پس از انتشار DIS | جمعآوری نظرات و آراء نهادهای ملی استاندارد. |
انتشار پیشنویس نهایی استاندارد بینالمللی (FDIS) | مه تا ژوئن 2026 | توزیع پیشنویس نهایی برای رأیگیری نهایی تأیید. |
رأیگیری FDIS | حدود 2 ماه پس از انتشار FDIS | رأیگیری نهایی برای تصویب استاندارد. |
انتشار نهایی ISO 9001:2026 | سپتامبر 2026 | انتشار رسمی استاندارد جدید و در دسترس قرار گرفتن آن برای عموم. |
5. پیامدها برای سازمانها و راهنمای انتقال
تأثیر بر سازمانهای دارای گواهینامه فعلی استاندارد ISO 9001:2015 در طول دوره انتقال همچنان معتبر خواهد بود، اما سازمانها باید برای مهاجرت به ویرایش جدید برنامهریزی کنند. این امر مستلزم بازنگری و بهروزرسانی مستندات، فرآیندها و شیوههای سیستم مدیریت کیفیت موجود برای همسویی با الزامات جدید است. همچنین، نیاز بالقوهای به بازآموزی پرسنل، به ویژه ممیزان داخلی و مسئولین مدیریت سیستم مدیریت کیفیت، وجود خواهد داشت.
دوره انتقال معمول معمولاً یک دوره انتقال حداکثر سه ساله از تاریخ انتشار استاندارد جدید در نظر گرفته میشود. این بدان معناست که سازمانها احتمالاً تا سپتامبر 2029 فرصت خواهند داشت تا به طور کامل به ISO 9001:2026 منتقل شوند. امکان کوتاهتر بودن این دوره در صورت محدود بودن تغییرات وجود دارد، هرچند نشانههای فعلی حاکی از تغییرات قابل توجه است. مجمع بینالمللی اعتباربخشی (IAF) اسناد الزامآوری را برای مدیریت انتقال گواهینامهها تدوین خواهد کرد.
ملاحظات استراتژیک برای همسوسازی سیستم مدیریت کیفیت انتقال به استاندارد جدید نباید صرفاً به عنوان یک تمرین انطباقی تلقی شود، بلکه فرصتی برای بهبود استراتژیک، افزایش کارایی عملیاتی و تقویت تابآوری سازمانی است. سازمانها باید بررسی کنند که چگونه موضوعات جدید (مانند دیجیتالیسازی، پایداری، اخلاق) میتوانند برای دستیابی به مزیت رقابتی مورد استفاده قرار گیرند. تعهد و مشارکت رهبری در هدایت فرایند انتقال از اهمیت بالایی برخوردار است.
دوره انتقال، ضمن فراهم آوردن زمان کافی، پنجرهای برای تمایز رقابتی نیز ایجاد میکند. سازمانهایی که پیش از موعد و به طور استراتژیک الزامات جدید را (به ویژه در مورد موضوعات نوظهوری مانند هوش مصنوعی، ESG و تابآوری) یکپارچه میکنند، ممکن است نسبت به رقبای کندتر خود مزیت کسب کنند. همه سازمانهای دارای گواهینامه در نهایت باید با ISO 9001:2026 انطباق یابند. دوره انتقال (احتمالاً 3 سال، طبق) امکان اجرای مرحلهای را فراهم میکند. سازمانهایی که صرفاً به دنبال حداقل انطباق در آخرین مهلت هستند، ممکن است فرصتهای استراتژیک را از دست بدهند. موضوعات جدید در ISO 9001:2026 (دیجیتالیسازی، پایداری، اخلاق، تابآوری) همچنین محرکهای کلیدی ارزش کسبوکار و درک ذینفعان در اقتصاد مدرن هستند. بنابراین، سازمانهایی که به طور پیشگیرانه و عمیق این الزامات جدید را در استراتژی و عملیات اصلی خود ادغام میکنند، نه فقط بهروزرسانی اسناد، میتوانند شهرت برند خود را افزایش دهند، استعدادها را جذب کنند، کارایی را بهبود بخشند و روابط قویتری با ذینفعان ایجاد کنند پیش از آنکه رقبایشان این کار را انجام دهند. این امر یک الزام انطباقی را به یک ابتکار استراتژیک تبدیل میکند.
6. آمادگی پیشگیرانه: آگاهی و انطباق با ISO 9001:2026
استراتژیهای توصیهشده برای سازمانها برای انتقال روان و موفقیتآمیز به ISO 9001:2026، سازمانها باید رویکردی پیشگیرانه اتخاذ کنند:
- شروع زودهنگام: منتظر انتشار نهایی استاندارد نمانید. از هماکنون با تغییرات مورد انتظار آشنا شوید.
- انجام تحلیل شکاف (Gap Analysis): پس از انتشار DIS (اواسط 2025)، یک تحلیل شکاف جامع در برابر الزامات ISO 9001:2026 انجام دهید تا حوزههای نیازمند توجه شناسایی شوند.
- آموزش و آگاهیبخشی: اطمینان حاصل کنید که پرسنل مرتبط الزامات جدید و تأثیر آنها را درک میکنند. در آموزش مدیران سیستم مدیریت کیفیت، ممیزان داخلی و رهبران سرمایهگذاری کنید. نهادهایی مانند TUV SUD و LRQA دورههای آموزشی مرتبط ارائه میدهند.
- بهروزرسانی مستندات: مستندات سیستم مدیریت کیفیت (مانند نظامنامه، رویهها، خطمشیها) را برای انعکاس الزامات استاندارد جدید و فرآیندهای تطبیقیافته سازمان بازنگری کنید.
- ممیزیهای داخلی: ممیزیهای داخلی را بر اساس الزامات جدید انجام دهید تا اثربخشی را تأیید کرده و حوزههای بهبود بیشتر را پیش از ممیزیهای صدور گواهینامه/انتقال شناسایی کنید.
- مشارکت ذینفعان: رهبران، کارکنان و سایر ذینفعان مرتبط را در فرایند انتقال مشارکت دهید.
- سرمایهگذاری در فناوری: بررسی کنید که چگونه ابزارهای دیجیتال (نرمافزار سیستم مدیریت کیفیت، تحلیل دادهها) میتوانند از انطباق با الزامات جدید، به ویژه موارد مرتبط با تحول دیجیتال، پشتیبانی کنند.
- نظارت بر زنجیرههای تأمین: فرآیندهای ارزیابی تأمینکنندگان و مدیریت ریسک را مطابق با تغییرات پیشبینیشده تقویت کنید.
منابع برای بهروز ماندن برای کسب آخرین اطلاعات در مورد بازنگری ISO 9001:2026، سازمانها میتوانند به منابع زیر مراجعه کنند:
- کانالهای رسمی ISO: وبسایت ISO (iso.org) و انتشارات ISO/TC 176.
- نهادهای ملی استاندارد: انتشارات و اطلاعیههای سازمانهایی مانند ANSI (ایالات متحده)، BSI (بریتانیا)، BIS (هند) و غیره.
- نهادهای صدور گواهینامه و مشاوران: بسیاری از این نهادها (مانند TUV SUD، DNV، SGS، LRQA و سایر موارد ذکر شده در تحقیقات) بهروزرسانیها، وبینارها و آموزشها را ارائه میدهند.
- سازمانهای حرفهای: گروههایی مانند ASQ (انجمن کیفیت آمریکا) یا IRCA (ثبت بینالمللی ممیزان گواهیشده).
- نشریات صنعتی، وبلاگها و انجمنها: منابع معتبر در زمینه مدیریت کیفیت و استانداردهای
- ارائهدهندگان نرمافزار مدیریت کیفیت (QMS): برخی از نرمافزارهای QMS ممکن است اعلانهای بهروزرسانی و ابزارهایی برای کمک به مدیریت انطباق با بازنگریهای جدید ارائه دهند.
افزایش پیچیدگی و گستردگی ISO 9001:2026 (با موضوعاتی مانند هوش مصنوعی، ESG، ریسک پیشرفته) احتمالاً اهمیت استراتژیک عملکرد مدیریت کیفیت را در سازمانها ارتقا خواهد داد. متخصصان سیستم مدیریت کیفیت به مجموعه مهارتهای گستردهتری نیاز خواهند داشت و از انطباق سنتی فراتر رفته و تحلیل دادهها، گزارشدهی پایداری و ارزیابی استراتژیک ریسک را در بر خواهند گرفت. استاندارد ISO 9001:2015 قبلاً نیازمند تفکر استراتژیک بیشتری نسبت به پیشینیان خود بود. تغییرات پیشبینیشده برای 2026 (هوش مصنوعی، ESG، تابآوری، اخلاق، مدیریت ریسک پیشرفته) ذاتاً استراتژیک و چندوظیفهای هستند. اجرای مؤثر و مدیریت یک سیستم مدیریت کیفیت که این عناصر را در بر میگیرد، نیازمند تعامل عمیقتر مدیران کیفیت با مدیران ارشد اجرایی، بخشهای فناوری اطلاعات، مسئولان پایداری، تیمهای حقوقی/اخلاقی و استراتژیستهای زنجیره تأمین خواهد بود. این بدان معناست که نقش یک مدیر کیفیت میتواند از یک موقعیت متمرکز بر انطباق به یک مشاور استراتژیک یکپارچهتر و عامل تغییر تبدیل شود. در نتیجه، شایستگیهای مورد نیاز گسترش خواهد یافت. دانش تحلیل دادهها، چارچوبهای ESG، پیامدهای امنیت سایبری (مرتبط با تحول دیجیتال) و مدلسازی پیچیده ریسک برای متخصصان سیستم مدیریت کیفیت به طور فزایندهای ارزشمند خواهد شد. این امر همچنین مستلزم بهروزرسانی آموزش و توسعه حرفهای برای این گروه است.
جدول 3: اقدامات توصیهشده برای انتقال به ISO 9001:2026
حوزه اقدام | گامهای مشخص | ملاحظات/منابع کلیدی |
---|---|---|
مشارکت رهبری | ارائه گزارش به مدیریت ارشد در مورد تغییرات کلیدی و پیامدهای استراتژیک. کسب تعهد و تخصیص منابع برای فرایند انتقال. | از همان ابتدا مدیریت ارشد را درگیر کنید. بر مزایای استراتژیک فراتر از انطباق صرف تأکید کنید. |
تحلیل شکاف و برنامهریزی | پس از انتشار DIS، آن را به دقت بررسی کنید. سیستم مدیریت کیفیت فعلی را با بندهای جدید/بازنگریشده مقایسه کنید. تمام شکافها و حوزههای بهبود را شناسایی کنید. یک برنامه اجرایی اولویتبندیشده با جدول زمانی و مسئولیتها تهیه کنید. | از پیشنویسهای DIS و FDIS برای تحلیل استفاده کنید. برای برنامهریزی از متخصصان داخلی یا مشاوران خارجی کمک بگیرید. |
آموزش و توسعه شایستگی | برنامههای آموزشی برای مدیران کیفیت، ممیزان داخلی و کارکنان کلیدی در مورد الزامات جدید تدوین و اجرا کنید. بر موضوعات جدید مانند اخلاق، پایداری و مدیریت ریسک پیشرفته تمرکز کنید. | آموزشهای تخصصی برای موضوعات جدید مانند اخلاق هوش مصنوعی یا گزارشدهی ESG در سیستم مدیریت کیفیت را در نظر بگیرید. از منابع آموزشی نهادهای صدور گواهینامه و سازمانهای حرفهای استفاده کنید. |
بهروزرسانی مستندات و فرآیندها | نظامنامه کیفیت، رویهها، دستورالعملها و فرمها را برای انطباق با ISO 9001:2026 بازنگری و بهروز کنید. فرآیندهای مرتبط را برای گنجاندن الزامات جدید (مانند مدیریت ریسک پیشرفته، ملاحظات پایداری) اصلاح کنید. | از نرمافزار سیستم مدیریت کیفیت برای مدیریت تغییرات و مستندات استفاده کنید. اطمینان حاصل کنید که مستندات عملی و کاربرپسند هستند. |
فناوری و ابزارهای دیجیتال | ارزیابی کنید که چگونه فناوریهای موجود و جدید میتوانند از انطباق با الزامات دیجیتالیسازی و تحلیل دادهها پشتیبانی کنند. در صورت لزوم، در ابزارهای مناسب سرمایهگذاری کنید. | پلتفرمهای سیستم مدیریت کیفیت مبتنی بر ابر، ابزارهای تحلیل داده و راهحلهای اتوماسیون را بررسی کنید. ملاحظات امنیت دادهها را در نظر بگیرید. |
ممیزی داخلی | برنامه ممیزی داخلی را برای پوشش الزامات جدید و بازنگریشده بهروز کنید. ممیزیهای داخلی را برای ارزیابی اثربخشی پیادهسازی و شناسایی عدم انطباقها قبل از ممیزی خارجی انجام دهید. | ممیزان داخلی را در مورد الزامات جدید آموزش دهید. بر ممیزی موضوعات جدید و تغییریافته تمرکز کنید. |
انطباق زنجیره تأمین | فرآیندهای ارزیابی و نظارت بر تأمینکنندگان را با توجه به الزامات تابآوری زنجیره تأمین و پایداری تقویت کنید. با تأمینکنندگان کلیدی در مورد تغییرات مورد انتظار ارتباط برقرار کنید. | معیارهای ارزیابی تأمینکنندگان را بازنگری کنید. قراردادها و توافقنامهها را در صورت لزوم بهروز کنید. |
ارتباط با ذینفعان | ذینفعان داخلی و خارجی را در مورد تعهد سازمان به انتقال به استاندارد جدید و مزایای آن مطلع سازید. | یک برنامه ارتباطی برای مدیریت انتظارات و اطلاعرسانی پیشرفتها تهیه کنید. |
نظارت و بازنگری | پیشرفت فرایند انتقال را به طور منظم نظارت کنید. نتایج ممیزیهای داخلی و بازخوردهای ذینفعان را برای بهبود مستمر سیستم مدیریت کیفیت بازنگری کنید. | از شاخصهای عملکرد کلیدی (KPIs) برای ردیابی اثربخشی تغییرات استفاده کنید. جلسات بازنگری مدیریت را برای ارزیابی پیشرفت انتقال برگزار کنید. |
7. ملاحظات پایانی: آینده مدیریت کیفیت با ISO 9001:2026
بازنگری ISO 9001:2026 یک تحول قابل توجه است که منعکسکننده چالشها و فرصتهای کسبوکار معاصر میباشد. این استاندارد جدید صرفاً یک بهروزرسانی نیست؛ بلکه بازتعریفی از کیفیت برای دوران مدرن است و سیستم مدیریت کیفیت را به عنوان یک سیستم عصبی مرکزی برای سازمانهای تابآور، مسئول و آماده برای آینده قرار میدهد. گستردگی و عمق تغییرات پیشبینیشده (دیجیتال، پایداری، اخلاق، تابآوری، ریسک پیشرفته) فراتر از اصلاحات تدریجی است. این موضوعات به هم پیوسته هستند و منعکسکننده چالشهای پیچیده و سیستمی هستند که سازمانهای مدرن با آنها روبرو هستند. یک سیستم مدیریت کیفیت که به طور مؤثر این عناصر را یکپارچه میکند، فراتر از مجموعهای از رویهها برای کیفیت محصول/خدمت میشود؛ به چارچوبی برای سلامت کلی سازمانی، سازگاری و حاکمیت مسئولانه تبدیل میشود.
انطباق با استاندارد جدید مزایای بلندمدتی را به همراه خواهد داشت، از جمله افزایش تابآوری سازمانی، بهبود اعتماد ذینفعان، همسویی بهتر با اهداف پایداری جهانی و چارچوبی قویتر برای بهبود مستمر و نوآوری. بنابراین، ISO 9001:2026 مرزهای آنچه که به طور سنتی از یک سیستم مدیریت کیفیت درک میشود را گسترش میدهد و اهمیت استراتژیک و نقش آن را در تضمین پایداری بلندمدت و ارزش اجتماعی، نه فقط رضایت مشتری، ارتقا میبخشد. از سازمانها انتظار میرود که این تغییرات را به طور پیشگیرانه پذیرفته و از آنها به عنوان فرصتی برای تقویت بنیانهای کیفی خود و دستیابی به تعالی پایدار بهرهمند شوند. آینده مدیریت کیفیت با ISO 9001:2026 روشن و پویا خواهد بود و سازمانهایی که این تحول را در آغوش میگیرند، برای موفقیت در چشمانداز کسبوکار فردا موقعیت بهتری خواهند داشت.
خدمات شرکت پایش و ارزیابی انطباق ایران
شرکت پایش و ارزیابی انطباق ایران، نماینده انحصاری TÜV Austria در ایران، خدمات متنوعی در زمینه صدور گواهینامههای سیستمهای مدیریتی ارائه میدهد.
تضمین کیفیت (QA) یکی از ارکان حیاتی سیستمهای مدیریت کیفیت است که سازمانها را قادر میسازد فرآیندهای خود را بهبود داده، خطاها را کاهش دهند و کیفیت محصولات و خدمات را افزایش دهند. استاندارد ISO 9001 به عنوان یک چارچوب بینالمللی، اصول و رویههای لازم برای اجرای موثر QA را فراهم میکند.
سازمانهایی که به دنبال افزایش بهرهوری، کاهش هزینهها و بهبود جایگاه خود در بازارهای بینالمللی هستند، باید اجرای QA را به عنوان یک استراتژی کلیدی در نظر بگیرند.