مقدمه
حوادث شغلی اتفاقاتی تلخ، پرهزینه و در اغلب موارد، قابل پیشگیری هستند. این حوادث نه تنها منجر به آسیبهای جبرانناپذیر انسانی میشوند، بلکه هزینههای سنگینی از جمله توقف تولید، خسارت به تجهیزات، جرائم قانونی و خدشهدار شدن اعتبار سازمان را نیز به همراه دارند. بسیاری از مدیران، ایمنی را مجموعهای از قوانین دستوپاگیر و هزینهبر میدانند، در حالی که نگاه مدرن، ایمنی را یک سرمایهگذاری استراتژیک و حاصل یک سیستم مدیریتی هوشمند میداند.
پاسخ به این سوال که “چگونه از حوادث پیشگیری کنیم؟” در یک کلمه خلاصه میشود: “سیستم”. استانداردهای ایمنی، به ویژه استاندارد بینالمللی ISO 45001 (سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی)، چارچوبی نظاممند و جهانی برای حرکت از یک رویکرد واکنشی (اقدام پس از حادثه) به یک فرهنگ ایمنی پیشگیرانه (اقدام قبل از حادثه) ارائه میدهند.
این مقاله، نقشه راه پیادهسازی این تفکر سیستمی و نقش کلیدی یک شریک معتبر مانند گروه پایش و ارزیابی انطباق ایران (PN Iran) را در این مسیر روشن میسازد.
گام اول: تعهد رهبری و مشارکت کارکنان (ایمنی از بالا به پایین و از پایین به بالا)
ایمنی هرگز از کارگاه شروع نمیشود؛ از دفتر مدیریت ارشد آغاز میگردد.
- تعهد رهبری: مدیران ارشد باید ایمنی را به عنوان یک ارزش اصلی سازمان تعریف کرده و این تعهد را با تخصیص منابع (مالی، زمانی، انسانی) و حضور فعال در برنامههای ایمنی نشان دهند. وقتی ایمنی اولویت مدیرعامل باشد، به اولویت همه تبدیل خواهد شد.
- مشارکت کارکنان: هیچکس بهتر از کارکنانی که مستقیماً با خطرات روبرو هستند، آنها را نمیشناسد. استاندارد ISO 45001 تأکید ویژهای بر مشورت با کارکنان و مشارکت دادن آنها در فرآیندهای شناسایی خطر، ارزیابی ریسک و تدوین دستورالعملهای ایمنی دارد.
گام دوم: شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک (دیدن نادیدهها)
شما نمیتوانید از خطری که وجودش را نمیدانید، پیشگیری کنید. هسته اصلی یک سیستم مدیریت ایمنی، شناسایی نظاممند خطرات بالقوه در تمام فعالیتهای سازمان است.
- شناسایی خطرات (Hazard Identification): تیمی متشکل از مدیران و کارکنان باید به طور مداوم تمام محیطهای کاری، تجهیزات، مواد و روشهای انجام کار را برای یافتن خطرات بالقوه بررسی کنند. این خطرات میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- خطرات فیزیکی: ماشینآلات بدون حفاظ، سطوح لغزنده، سروصدا، الکتریسیته.
- خطرات شیمیایی: تماس با حلالها، اسیدها، گرد و غبار.
- خطرات ارگونومیک: بلند کردن بار سنگین، وضعیت نامناسب بدن، حرکات تکراری.
- خطرات روانی-اجتماعی: استرس شغلی، حجم کاری زیاد، خشونت در محیط کار.
- ارزیابی ریسک (Risk Assessment): پس از شناسایی خطر، باید ریسک مرتبط با آن را ارزیابی کرد؛ یعنی احتمال وقوع آن خطر و شدت پیامد آن چقدر است؟ این ارزیابی به شما کمک میکند تا خطرات را اولویتبندی کرده و منابع خود را بر روی مهمترین آنها متمرکز کنید.
گام سوم: اعمال اقدامات کنترلی (سلسله مراتب کنترلها)
پس از شناسایی و ارزیابی ریسکها، نوبت به کنترل آنها میرسد. استاندارد ISO 45001 بر استفاده از “سلسله مراتب کنترلها” تأکید دارد که باید به ترتیب از مؤثرترین راهکار به سمت کماثرترین آنها حرکت کرد:
- حذف (Elimination): مؤثرترین روش، حذف کامل خطر از محیط کار است (مثلاً حذف یک ماده شیمیایی سمی از فرآیند تولید).
- جایگزینی (Substitution): جایگزین کردن خطر با یک گزینه کمخطرتر (مثلاً استفاده از یک رنگ پایه آب به جای پایه حلال).
- کنترلهای مهندسی (Engineering Controls): جداسازی فیزیکی افراد از خطر (مثلاً نصب حفاظ برای قطعات متحرک ماشینآلات، تعبیه سیستم تهویه موضعی).
- کنترلهای اداری (Administrative Controls): تغییر روش انجام کار برای کاهش مواجهه با خطر (مثلاً تدوین دستورالعملهای کار ایمن، نصب علائم هشداردهنده، کاهش شیفتهای کاری).
- تجهیزات حفاظت فردی (PPE): این مورد آخرین خط دفاعی است. استفاده از کلاه، عینک، دستکش و… تنها زمانی باید استفاده شود که نتوان خطر را با روشهای بالاتر کنترل کرد.
گام چهارم: آموزش، آگاهی و شایستگی
ایمنترین دستورالعملها و پیشرفتهترین تجهیزات، اگر کارکنان ندانند چگونه از آنها استفاده کنند، بیفایدهاند. آموزش مداوم کارکنان در مورد خطرات شغلی، روشهای کار ایمن، نحوه استفاده صحیح از PPE و اقدامات لازم در شرایط اضطراری، یک جزء حیاتی در هر سیستم مدیریت ایمنی است.
نقش ممیزی و صدور گواهینامه: از سیستم تا فرهنگ ایمنی
داشتن یک سیستم روی کاغذ کافی نیست. چگونه میتوانید از اثربخشی سیستم مدیریت ایمنی خود و انطباق آن با بهترین تجارب جهانی اطمینان حاصل کنید؟ اینجاست که نقش یک نهاد صدور گواهینامه (CB) مستقل و معتبر مانند گروه پایش و ارزیابی انطباق ایران (PN Iran) برجسته میشود.
- آموزشهای تخصصی: آکادمی توف ایران-آلمان با برگزاری دورههای آموزشی ISO 45001، تکنیکهای ارزیابی ریسک و ممیزی داخلی، تیم شما را برای پیادهسازی و نگهداری یک سیستم ایمنی کارآمد، توانمند میسازد.
- ممیزی و صدور گواهینامه: فرآیند ممیزی شخص ثالث توسط ممیزان متخصص PN IRAN، یک ارزیابی دقیق و بیطرفانه از سیستم شما ارائه میدهد. این ممیزیها نقاط ضعف و فرصتهای بهبودی را شناسایی میکنند که شاید از دید داخلی پنهان مانده باشند. دریافت گواهینامه ISO 45001 از یک نهاد معتبر، تعهد سازمان شما به ایمنی را به تمام ذینفعان داخلی و خارجی اثبات میکند.
- تضمین بهبود مستمر: ممیزیهای مراقبتی سالیانه، سازمان را ملزم به پایش مداوم عملکرد ایمنی و تلاش برای بهبود مستمر میکند و اجازه نمیدهد سیستم ایمنی به مرور زمان تضعیف شود.
نتیجهگیری
پیشگیری از حوادث شغلی یک هدف دستیافتنی است، اما نیازمند فراتر رفتن از اقدامات مقطعی و سطحی است. این امر در گرو پیادهسازی یک سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی ساختاریافته، مبتنی بر تفکر پیشگیرانه و بهبود مستمر است که استاندارد ISO 45001 به بهترین شکل آن را ارائه میدهد. حرکت در این مسیر و بهرهگیری از تخصص و اعتبار نهادهای حرفهای مانند گروه پایش و ارزیابی انطباق ایران، سرمایهگذاری برای حفظ ارزشمندترین دارایی هر سازمان، یعنی نیروی انسانی، و تضمین پایداری و موفقیت کسبوکار است.
خدمات شرکت پایش و ارزیابی انطباق ایران
شرکت پایش و ارزیابی انطباق ایران، نماینده انحصاری TÜV AUSTRIA در ایران، خدمات متنوعی در زمینه صدور گواهینامههای سیستمهای مدیریتی ارائه میدهد.
تضمین کیفیت (QA) یکی از ارکان حیاتی سیستمهای مدیریت کیفیت است که سازمانها را قادر میسازد فرآیندهای خود را بهبود داده، خطاها را کاهش دهند و کیفیت محصولات و خدمات را افزایش دهند. استاندارد ISO 9001 به عنوان یک چارچوب بینالمللی، اصول و رویههای لازم برای اجرای موثر QA را فراهم میکند.
سازمانهایی که به دنبال افزایش بهرهوری، کاهش هزینهها و بهبود جایگاه خود در بازارهای بینالمللی هستند، باید اجرای QA را به عنوان یک استراتژی کلیدی در نظر بگیرند.
